İbranamenin geçerlilik şartları nelerdir?

Çalışma hayatı insanın sosyal hayattaki en önemli konumunu ve insan yaşamının büyük bir kısmını oluşturur. İşçiler, hem hayatını idame ettirmek hem de ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla mesai harcarlar. Bu çalışmanın karşılığı olarak en doğal hakları olan ücretleri işverenlerden talep ederler. Bunun yanında, bir iş yerinden ayrılan işçi için işverenler tarafından işçinin tüm haklarını aldığını içeren belgeler imzalatılır. İşte bu belgeye de ibraname adı verilir. İbranamelerde, işveren tarafından yazılan her şey geçerli olmayabilir. Peki imzalanan ve ibraname adı verilen bu belgelerin geçerli olması için ne gibi şartlar gereklidir?

 İşçilerle işverenler arasında yapılan iş sözleşmelerinde işçiler çalıştıkları süre boyunca bütün hak ve alacaklarını aldığını, dava açma hakkından feragat ettiğini, ücret alacaklarının hepsinin ödediğini içeren belgeler imzalarlar. İmzalanan bu İbra sözleşmelerinin de elbette bir kısım şartları bulunur. Bu şartları şu şekilde sıralayabiliriz.

  Türk Borçlar Kanunu’nun 420. maddesinde düzenlenen ibranamenin geçerlilik şartları hüküm düzenlenmiştir.

 1-) İbranamenin ilk şartı; İşçinin işverenden, “alacağına ilişkin yapmış olduğu ibra sözleşmesinin” yazılı olmasıdır.

 2-) İbranamenin bir diğer şartı ise, işçi ile işveren arasında yapılan ibra sözleşmesinin tarihi itibarıyla “iş sözleşmesinin sona ermesinden başlayarak en az bir aylık sürenin geçmiş bulunması” gerektiğidir. İş sözleşmesi sona eren işçi, iş ilişkisinin sona ermesinden en erken 1 ay sonra ibraname imzalaması gerekir. Bir ay dolmadan işçiye imzalatılan ve “üzerine 1 ay sonrasının tarihi atılan ibranameler için” işçi tarafından ibranamenin geçersiz olduğu sebebiyle de alacak davası açılabilir.

 3-) İbra konusu alacağın türünün ve miktarının ibranamede açıkça belirtilmesi ve işçiye yapılan ödemelerin işçinin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması gerekir.

 Bu unsurları taşımayan ibra sözleşmeleri veya ibranameler kesin olarak hükümsüz olup, hukuki sonuç doğurmayacaktır.

Hakkın gerçek tutarda banka aracılığı ile ödendiğini ihtiva etmeyen ibra sözleşmeleri veya ibra beyanını muhtevi diğer ödeme belgeleri, içerdikleri miktarla sınırlı olarak makbuz hükmündedir.  Yani işçiye imzalatılan ibranameler ile işçinin banka hesabına gönderilen ödemeler makbuz hükmünde olup, işçi, imzaladığı ibraname karşılığında banka aracılığı ile almış olduğu bedel için hiçbir bedel almadığını iddia edemeyecektir.

 Bu hükümleri içermeyen ibraname sözleşmeleri ve işçiye yapılan ödemeler geçersiz olacaktır.

 İbraname ile dava açma hakkından vazgeçen işçiler, işçi alacaklarını alamadıkları takdirde yine genel mahkemelerde dava açabilirler. Yine fazla mesai sebebiyle imzalanan ibranameler de geçersiz olup, bu alacakların ödendiğine ilişkin de ibraname düzenlenemez. Örneğin, işçinin yıllık izinlerini kullandığına dair ibraname düzenlense dahi, yıllık izin defterinin imzalanması hukuken zorunlu olduğu için, yıllık izin defterini imzalamayan işçiler bakımından da işçilerin yıllık izinlerini kullandığına dair imzaladıkları ibranameler de geçersizdir.

 Yukarıda saymış olduğumuz ve Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenen ibranamenin geçerlilik şartlarını taşımayan ibra sözleşmeleri geçersiz olup, kesin olarak hükümsüzdür. İbranamenin bağlayıcılığı karşılıklı güven esasına dayalı olup, ibraname imzalayan işçi, imzaladığı ibraname sözleşmesinde hak ve alacaklarını almış olduğunu beyan etse dahi işçiler tazminat alacakları, fazla mesai alacağı, yıllık izin alacağı ve bunun gibi alacakları için işçilik alacağı davası açabilirler.

İbranameler, işçilerin bütün alacaklarını aldığı ve başkaca hiçbir alacağı kalmadığını beyan ettikleri ibra sözleşmeleridir. Ancak işçiler, işçilik alacaklarına dair dava zamanaşımı süresinin geçmediği her durumda dava açarak işçilik alacaklarını talep edebilirler. İbraname ile işçinin banka hesabına gönderilen ödemeler ise bu alacaklardan mahsup edilir.